ΚΡΟΥΣΟΒΟ Η καταστροφή του... / KROUCHEVO [The destruction of...], picture postcard (editor P&C, 568), posted from ΑΘΗΝΑΙ 30.ΔΕΚΕΜ.1904 (Athens) tying 2λ + 3λ +5λ Flying Hermes, sent to Leipzig, Germany, RRR & Sup

Το Κρούσοβο έπεσε θύμα της οργανωμένης ένοπλης επιχείρησης των Βουλγάρων στο χώρο της Μακεδονίας, γνωστής ως επανάσταση του Ίλιντεν, που εκδηλώθηκε στις 20 Ιουλίου 1903 στη γιορτή του Προφήτη Ηλία (Ίλιντεν στα βουλγαρικά). Ένοπλα σώματα με επικεφαλής Βούλγαρους αρχηγούς, ηγετικά στελέχη της ΕΜΕΟ, με σύνθημα «Η Μακεδονία στους Μακεδόνες», εκμεταλλευόμενοι την απέχθεια των αυτόχθονων κατοίκων, Ελλήνων, Βλάχων, Βουλγάρων, Σέρβων, Μαυροβούνιων, Αλβανών, ακόμα και Τούρκων κατά του τουρκικού ζυγού κήρυξαν επανάσταση κατά της οθωμανικής διοίκησης. Η εξέγερση πέτυχε στη Βορειοδυτική Μακεδονία, αλλά καταπνίγηκε στο αίμα από τον τουρκικό στρατό και σώματα ατάκτων, που έβαλαν αδιακρίτως εναντίον όλων των κατοίκων, που τους θεώρησαν συλλήβδην υπαίτιους της εξέγερσης. Ο απολογισμός ήταν θλιβερός, ιδιαίτερα για τον ελληνικό πληθυσμό, καθώς ολόκληρα χριστιανικά χωριά αποδεκατίστηκαν από τον τουρκικό στρατό.

Οι επαναστάτες Βούλγαροι με επικεφαλής τον Νικόλα Κλάρεφ κατέλαβαν το Κρούσοβο στις αρχές του Αυγούστου του 1903, έκαψαν το διοικητήριο και κατέλυσαν τις τουρκικές αρχές. Με σύνθημα την «ελευθερία και ισοτιμία μεταξύ των μακεδονικών εθνοτήτων», το επιτελείο των επαναστατών της πόλης οργάνωσε προσωρινή επαναστατική κυβέρνηση, τη «Δημοκρατία του Κρουσόβου», που διατηρήθηκε μόλις δέκα μέρες, προκαλώντας την έντονη στρατιωτική επέμβαση των Τούρκων. Οι επαναστάτες δεν βιαιοπράγησαν κατά των κατοίκων, αλλά επέβαλαν βαρύτατη φορολογία και εξανάγκασαν την πλειονότητα των Κρουσοβιτών, που κατά τα 2/3 ήταν βλαχόφωνοι Έλληνες, σε δυσβάσταχτες εισφορές.
Ο τουρκικός στρατός, που έσπευσε να καταδιώξει τους επαναστάτες, βομβάρδισε το Κρούσοβο προκαλώντας πυρκαγιά και ανεπανόρθωτες καταστροφές στα σπίτια της πόλης. Με την είσοδο τους στην πόλη οι Τούρκοι και μεγάλος αριθμός βασιβουζούκων, ατάκτων μουσουλμανικών σωμάτων που ακολουθούσαν τον τουρκικό στρατό, προχώρησαν σε πρωτοφανή έκτροπα, που προσομοιάζουν με τις καταστροφές της Χίου και της Σμύρνης.
Τούρκοι στρατιώτες, ως άτακτες ομάδες, και βασιβουζούκοι επί μέρες έσφαζαν, βίαζαν, λεηλατούσαν και έκαιγαν τα σπίτια των άμοιρων Ελλήνων κατοίκων του Κρουσόβου.
«Το πυρ και οι λεηλασίαι των βασιβοζούκων εξηκολούθησαν καθ όλην την νύκτα», θυμάται ο αυτόπτης μάρτυρας Νικόλαος Μπάλλας, που έγραψε τις τραγικές μνήμες στο βιβλίο του για την ιστορία του Κρουσόβου. «Θραύοντες τας θύρας των οικιών και των καταστημάτων διήρπαζον, έκαιον και εβασάνιζον και απέσπων παρ' αυτών χρήματα, φλωρία και τιμαλφή κοσμήματα. Λαμβάνοντες αγρίως τα νήπια ως σφάγια ηπείλουν ότι θα τα σφάξωσιν, αν μη έδιδον πλούσια λύτρα».
Ο Κρουσοβίτης δάσκαλος, που πέθανε πρόσφυγας το 1932 στη Θεσσαλονίκη, περιγράφει με μελανά χρώματα το «σπαραξικάρδιον θέαμα» του καμένου Κρουσόβου, τις καταστροφές και τις ατιμώσεις σε βάρος των Ελλήνων, με την επισήμανση, όπως επιβεβαίωσαν και οι διεθνείς εμπειρογνώμονες που έκαναν αυτοψία στη κατεστραμμένη πόλη, ότι κανένα από τα βουλγαρικά σπίτια του Κρουσόβου δεν καταστράφηκε. Συνολικά κάηκαν και λεηλατήθηκαν 400 περίπου σπίτια και 200 καταστήματα και αποθήκες, η εκκλησία του Αγίου Νικολάου, πολλοί Έλληνες σκοτώθηκαν και μεγάλος ήταν ο αριθμός των ατιμασμένων γυναικών και των προσφύγων, όπως αναφέρονται σε αναφορές προς τις τουρκικές αρχές, την ελληνική κυβέρνηση και το Οικουμενικό Πατριαρχείο.
Η καταστροφή του Κρουσόβου προκάλεσε έντονες διαμαρτυρίες και ανησυχία στην ελληνική κυβέρνηση, κινητοποιήσεις των Ελλήνων σε πολλές μακεδονικές πόλεις και συγκίνησε ποιητές και καλλιτέχνες. Σε πολύστιχο ποίημα του για το Κρούσοβο, που δημοσιεύτηκε το 1905, ο Γιώργος Στρατήγης έγραψε ανάμεσα στα άλλα:
Κρούσοβο, αχ! Κρούσοβο
καψαλισμένο!
Όταν σου κάψανε
τα σπίτια σου όλα
οι Τούρκοι οι άπιστοι
και το ναό σου,
Άγιε Νικόλα,
γιατί στο θρήνο
τόσων Έλλήνων
στο τόσο κλάμα,
γιατί δεν βγήκες
να κάνεις θάμα;
Έρημο Κρούσοβο
ωσάν τ' αγρίμια
Τούρκοι και Βούλγαροι
σκορπούν ατίμια,
φωτιά, σφαγή.
Ατιμασμένες
κλαίνε παρθένες
και φεύγουν όλοι
πετρέλαιο, βόλι
φρίκη, σφαγή!
Μην κλαις, οι φλόγες σου
στη γη έχουν μείνει
κι ανάψαν μέσα μας
μίσους καμίνι
κι από τις σπίθες σου
η Ελευθερία
σ έγραψε ολόχρυσο
στην Ιστορία...
Τη μοίρα της ελληνικής πόλης υμνεί και διεκτραγωδεί και ο Μοναστηριώτης ποιητής Πέτρος Κυριαζής. Στη συλλογή του «οι βόγγοι του Μοναστηριού», που κυκλοφόρησε στη Θεσσαλονίκη το 1924, γράφει για το «Κρούσοβον»:
Με των Μουσών ετράφηκες το γάλα
μ' ελληνική ετράφηκες πνοή.
Αισθήματα στα στήθη σου μεγάλα
σου έπλεκαν πανώρια τη ζωή.
Της Ειμαρμένης όμως το ψαλίδι
σου έκοψε των πόθων τα φτερά,
σου πήρε κάθε φτερωτό στολίδι
και τα κειμήλια τα ιερά!

από το http://vlahofonoi.blogspot.com/2014/01/blog-post_1...